Κυνηγοί μαύρου χρυσού στην Ελλάδα

Ενας αιώνας ερευνών από αμερικανούς και βρετανούς πετρελαιάδες και έλληνες εφοπλιστές. Χωρίς αποτέλεσμα...

 

Οι Αμερικανοί της Texas Union και οι Βρετανοί της Enterprice Oil, έχοντας πάρει το «οκέι» της θυγατρικής εταιρείας της Δημόσιας Επιχείρησης Πετρελαίου, σήκωσαν τα μανίκια αποφασισμένοι να δώσουν «ευτυχισμένο τέλος» στο δικό τους «επεισόδιο» μιας «σειράς» που έχει σπάσει όλα τα ρεκόρ. Μάλιστα, τη στιγμή όπου θα είναι έτοιμοι να ανακοινώσουν τα αποτελέσματα των ερευνών τους στη θάλασσα του Ιονίου, στη Βορειοδυτική Πελοπόννησο, στην Αιτωλοακαρνανία και στην Ηπειρο, το κυνήγι για την «ανακάλυψη» του μαύρου χρυσού στη χώρα μας θα έχει συμπληρώσει έναν ολόκληρο αιώνα από τότε όπου οι άγγλοι ερευνητές της London Oil Development έκαναν, χωρίς αποτελέσματα, την πρώτη γεώτρησή τους στη Ζάκυνθο.

* Φιλόδοξα σχέδια με άδοξο τέλος

Τα πρόσωπα και οι... σημαίες των κυνηγών του μαύρου χρυσού, από το 1903 ως σήμερα, μπορεί να άλλαζαν σαν τα πουκάμισα, αλλά οι επιδιώξεις, οι προσδοκίες και τα μακροπρόθεσμα συμφέροντά τους παραμένουν σταθερά και αναλλοίωτα. Ολοι, από τους πρώτους «σκαπανείς» ως και τους τελευταίους ενδιαφερομένους, ξεκινούν από τα ήρεμα νερά του Ιονίου, μα ο τελικός τους προορισμός είναι πάντα το αρχιπέλαγος του Αιγαίου. Παρά τις «φουρτούνες» και τα «μύρια κύματα» μέσα στα οποία βρήκαν άδοξο τέλος δεκάδες φιλόδοξα επενδυτικά σχέδια εκατομμυρίων δολαρίων, οι κυνηγοί του μαύρου χρυσού συνεχίζουν ­ και θα συνεχίζουν ­ απτόητοι ώσπου να βρεθεί το πρώτο εκμεταλλεύσιμο κοίτασμα.

Το ενδιαφέρον, λοιπόν, δεν εγκαταλείπει ποτέ τους κυνηγούς, ακόμη και όταν γνωρίζουν ότι ένα μεγάλο μέρος των δαπανών για την έρευνα είναι σαν «να πετάς τσουβάλια με δολάρια από το ψηλότερο πάτωμα ενός ουρανοξύστη της Νέας Υόρκης». Ο συνωστισμός των κυνηγών, με τον πρόσφατο διαγωνισμό της κρατικής εταιρείας Δημόσια Επιχείρηση Πετρελαίου - Ερευνα και Εκμετάλλευση Υδρογονανθράκων ΑΕ, ήταν η καλύτερη επιβεβαίωση αυτού του ανεξάντλητου ενδιαφέροντος. Ανάλογος συνωστισμός κυνηγών είχε να υπάρξει από τα δύο τελευταία χρόνια της δικτατορίας. Μέσα σε δύο μόλις χρόνια, από τον χειμώνα του 1972 ως και το καλοκαίρι του 1974, οι υπηρεσίες του υπουργείου Βιομηχανίας είχαν κατακλυσθεί από 50 περίπου αιτήσεις ενδιαφερομένων για έρευνες σε όλη την Ελλάδα.

Οι αιτήσεις προέρχονταν κυρίως από το εξωτερικό (Αμερική, Καναδάς), ενώ δεν έλειψε και το ενδιαφέρον ελλήνων επιχειρηματιών της θάλασσας και της στεριάς. Μεταξύ όλων αυτών στον κατάλογο των αιτήσεων φιγουράρουν τα ονόματα των αδελφών Βαρδινογιάννη αλλά και αρκετών εφοπλιστών που τις περισσότερες φορές είχαν για βιτρίνα διάφορες «μονοβάπορες» εταιρείες με σημαίες ευκαιρίας (Omalos Shipping, Marathi Shipping, Yakinthos Shipping κλπ.). Ειδικότερα, ο Θόδωρος Βαρδινογιάννης, με την αίτησή του στις 8 Μαρτίου 1974, ζητεί να κάνει έρευνες για πετρέλαιο σε μια περιοχή 4.687 χιλιομέτρων στην Κρήτη, ενώ τα αδέλφια του επιλέγουν μικρότερης έκτασης περιοχές στην Αλεξανδρούπολη και στη Χαλκιδική. Από τις 50 και πλέον αιτήσεις εκείνης της χρονικής περιόδου, που τέλειωσε με την πτώση της δικτατορίας, οι μισές αφορούν περιοχές του Αιγαίου, από τον Αγιο Ευστράτιο και τη Λήμνο ως την Κω και την Κάρπαθο.

* Οι πρώτοι φθάνουν στα Επτάνησα

Ολοι οι κυνηγοί ξεκινούν από το Ιόνιο Πέλαγος και τα Επτάνησα για να φθάσουν κάποια στιγμή ­ αν και εφόσον το επιτρέπουν οι συνθήκες ­ στο Αιγαίο. Ετσι άρχισαν και οι πρώτοι κυνηγοί, που παίρνοντας την άδεια της τότε ελληνικής κυβέρνησης αποβιβάζονται μαζί με τον τεχνικό τους εξοπλισμό το 1903 στη Ζάκυνθο. Οι άγγλοι τεχνικοί της London Oil Development έπειτα από δύο ανεπιτυχείς προσπάθειες σηκώνουν τα χέρια ψηλά και αποχωρούν. Τη θέση τους σπεύδει να καταλάβει ο Δημήτρης Κολαΐτης, που δεν έχει καλύτερη τύχη. Τα «πηγάδια» που άνοιξαν τα γεωτρύπανα της εποχής σκεπάζονται και οι κυνηγοί του μαύρου χρυσού ξεχνούν το νησί του Ιονίου.

Από την πρώτη ανεπιτυχή προσπάθεια των Αγγλών χρειάσθηκε να περάσουν σχεδόν 35 χρόνια για να αρχίσει να δουλεύει ξανά το τρυπάνι. Αυτή τη φορά ένας ελληνοαμερικανός επιχειρηματίας, ονόματι W. Chelis, ξεκινά να ψάξει για μαύρο χρυσό σε περιοχές της Αχαΐας και της Ηλείας. Βρισκόμαστε πια στο 1938 και τα σύννεφα του πολέμου έχουν αρχίσει να μαζεύονται πάνω από την Ευρώπη, αλλά αυτό σε καμία περίπτωση δεν επηρεάζει το έντονο ενδιαφέρον των μικρών και των μεγάλων κυνηγών πετρελαίου. Μάλιστα, την ίδια εποχή όπου ο Chelis ψάχνει στη βορειοδυτική μεριά της Πελοποννήσου, μια ξένη εταιρεία ­ η Deilman ­ καταφέρνει να φέρει σε πέρας τρεις γεωτρήσεις στην περιοχή των Φερών του Νομού Εβρου. Οι γεωτρήσεις της Deilman, σύμφωνα με όλα τα διαθέσιμα στοιχεία, είχαν επισημάνει την ύπαρξη ορισμένων κοιτασμάτων στην περιοχή, αλλά οι όποιες ερευνητικές εργασίες είχαν γίνει έμειναν στη μέση λόγω του πολέμου. Μετά τον πόλεμο, στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1950, η εταιρεία Deilman, που συμμετέχει στην κοινοπραξία Deilman - Ilios - Rap, προσπαθεί να κερδίσει, δίχως επιτυχία, το χαμένο έδαφος. Το ίδιο επιχειρεί να κάνει ο Ελληνοαμερικανός Chelis επικεντρώνοντας και πάλι τις προσπάθειές του στον χώρο της βορειοδυτικής Πελοποννήσου.

Μια καινούργια σελίδα ανοίγει στις αρχές του 1960, όταν το υπουργείο Βιομηχανίας σε συνεργασία με το τότε Ινστιτούτο Γεωλογίας και Ερευνών Υπεδάφους και με σύμβουλο το Γαλλικό Ινστιτούτο Πετρελαίων, αναλαμβάνει εκτεταμένες και συστηματικές γεωλογικές, γεωφυσικές και γεωτρητικές εργασίες σε αρκετές περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας. Πέρα από την έρευνα των κρατικών υπηρεσιών μεγάλες διεθνείς εταιρείες, όπως η ΒΡ, η ESSO κ.ά., ζητούν και επιτυγχάνουν να πάρουν την άδεια για να πραγματοποιήσουν δικές τους ξεχωριστές έρευνες σε αρκετές περιοχές της χώρας, ανάμεσα στις οποίες το Ιόνιο και το Αιγαίο.

* Απευθείας και αδιαφανείς αναθέσεις

Η επικράτηση της χούντας διαμορφώνει ένα διαφορετικό καθεστώς σχέσεων ανάμεσα στο ελληνικό Δημόσιο και στις πολυεθνικές εταιρείες πετρελαίου και οι κυβερνήσεις των συνταγματαρχών προχωρούν σε απευθείας παραχωρήσεις εκτάσεων για έρευνες, χωρίς διαγωνισμούς και άλλες «δημοκρατικές διαδικασίες». Ετσι, η Chevron, για παράδειγμα, επιλέγει τον χώρο του Νοτίου Αιγαίου και τη Δωδεκάνησο, η Texaco πηγαίνει για έρευνες στον θαλάσσιο χώρο ανάμεσα στη Χίο και στη Λέσβο αλλά και νότια της Σαμοθράκης, ενώ η Anschutz αρκείται στον χώρο που της παραχωρείται στο τρίγωνο Θεσσαλονίκη - Επανομή - Κασσάνδρα.

Η πιο τυχερή από όλους ήταν η εταιρεία Oceanic, που είχε διαλέξει ως χώρο των ερευνών της τη θαλάσσια περιοχή της Θάσου. Τους πρώτους μήνες του 1974 βρέθηκε το πρώτο και μοναδικό, μέχρι στιγμής, εκμεταλλεύσιμο κοίτασμα πετρελαίου στη χώρα μας, το κοίτασμα του Πρίνου.

Μετά τη μεταπολίτευση και την ίδρυση της Δημόσιας Επιχείρησης Πετρελαίου τα πράγματα ακολουθούν μια διαφορετική πορεία. Το κύριο βάρος των ερευνών περνά στις κρατικές υπηρεσίες και η μέθοδος των ερευνών μέσω των παραχωρήσεων από το ελληνικό Δημόσιο σε εταιρείες θαλασσίων και χερσαίων περιοχών αποσύρεται στα κάτω συρτάρια των υπουργικών γραφείων. Λίγο πριν από τις εκλογές του 1981 η μέθοδος των παραχωρήσεων ανασύρεται από τα συρτάρια και η διοίκηση της ΔΕΠ διενεργεί δύο γύρους παραχωρήσεων διαφόρων θαλασσίων και χερσαίων περιοχών για έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων με βάση το νομικό πλαίσιο του Ν. 468/76. Οι γύροι αυτοί έγιναν με πρόσκληση, μετά από επιλογή, περιορισμένου αριθμού ενδιαφερομένων για την υποβολή προσφορών για τη σύναψη συμβάσεων.

Η ανταπόκριση των ξένων εταιρειών στην τελική φάση της διαδικασίας, δηλαδή στη φάση της υποβολής προσφορών, ήταν περιορισμένη. Στον πρώτο γύρο υπέβαλε προσφορά μόνο η κρατική ιταλική εταιρεία Agip για την περιοχή των Παξών. Οι Ιταλοί υπέγραψαν σύμβαση και εγκαταστάθηκαν στους Παξούς αλλά έπειτα από δύο χρόνια, και ενώ δεν είχαν ολοκληρώσει τις συμβατικές ερευνητικές τους υποχρεώσεις, αποχώρησαν. Εξάλλου, στον δεύτερο γύρο της διαδικασίας υπέβαλαν προσφορές δύο εταιρείες, η πολυεθνική Shell και η αμερικανική Sunmark Exploration. Η πρώτη υπέβαλε προσφορά για έρευνες στον Θερμαϊκό Κόλπο, ενώ η δεύτερη για το Δέλτα του Νέστου. Η Shell υπέγραψε σύμβαση με το ελληνικό Δημόσιο, αλλά η σύμβαση δεν επικυρώθηκε από την κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου που αναδείχθηκε από τις εκλογές του 1981. Οσο για τη Sunmark, η αμερικανική εταιρεία απέσυρε την προσφορά της όταν έφθασε ο καιρός για να καθήσουν οι δύο πλευρές στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.

Το 1982, χάρη στις έρευνες της κρατικής ΔΕΠ - ΕΚΥ, ανακαλύφθηκε το οριακά εκμεταλλεύσιμο κοίτασμα πετρελαίου στη θαλάσσια περιοχή ανοικτά του Κατάκωλου της Ηλείας, ενώ επτά χρόνια αργότερα οι τεχνικοί της ίδιας εταιρείας ανακοινώνουν την ύπαρξη ενός οριακά εκμεταλλεύσιμου κοιτάσματος φυσικού αερίου στην περιοχή της Επανομής.

Οι πρόσφατες συμφωνίες παραχώρησης στη Δυτική Ελλάδα δείχνουν ότι το κυνήγι του μαύρου χρυσού, παρά τα ελάχιστα θετικά αποτελέσματά του, θα συνεχίζεται για χρόνια με αμείωτη ένταση.