Δημιουργώντας την επόμενη κρίση

Η ενημερωμένη δημόσια γνώμη διχάζεται σχετικά με τις προοπτικές της παγκόσμιας οικονομίας για τους επόμενους 12 μήνες. Όσοι εστιάζουν στις αναδυόμενες αγορές αποδίδουν την έμφαση στην επιτάχυνση των ρυθμών ανάπτυξης, με ορισμένες προβλέψεις να κάνουν λόγο για αύξηση της παγκόσμιας παραγωγής κατά 5%.  Άλλοι πάλι, που ανησυχούν για τα προβλήματα της Ευρώπης και των ΗΠΑ, είναι πιο απαισιόδοξοι, με προβλέψεις για ρυθμούς ανάπτυξης περί το 4%. Υπάρχουν, τέλος, κι εκείνοι που βλέπουν το ενδεχόμενο της διπλής ύφεσης.

Πρόκειται για μια ενδιαφέρουσα συζήτηση, που χάνει όμως την ευρύτερη εικόνα.  Προσπαθώντας να αντιμετωπίσουν την κρίση του 2007-2009, οι κυβερνήσεις των προηγμένων οικονομιών έθεσαν σε εφαρμογή τα πιο γενναιόδωρα προγράμματα διάσωσης που έγιναν ποτέ για τα μεγάλα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Προφανώς δεν είναι πολιτικώς ορθό να μιλάμε για ‘διάσωση’ – ο όρος που προτιμούν οι πολιτικοί είναι 'στήριξη ρευστότητας' ή 'συστημική προστασία'. Αλλά στην ουσία πρόκειται για το ίδιο πράγμα.

Η λογική του πράγματος δεν έχει κανένα πρόβλημα. Αν, για παράδειγμα, η αμερικανική κυβέρνηση δεν είχε προσφέρει στη Citigroup στήριξη άνευ όρων πρώτη φορά το 2008 (επί προεδρίας Μπους) και ξανά το 2009 (με προεδρία Ομπάμα), η χρηματοπιστωτική κατάρρευση θα οδηγούσε σε μεγαλύτερη εμβάθυνση της παγκόσμιας ύφεσης και σε περισσότερες χαμένες θέσεις εργασίας σε όλο τον κόσμο. Κατ’ αναλογία, αν η Ευρωζώνη δεν είχε αποφασίσει – με τη βοήθεια του ΔΝΤ – να προστατέψει την Ελλάδα και τους πιστωτές της τους τελευταίους μήνες,  θα είχαμε περαιτέρω χρηματοπιστωτική αναταραχή και πιέσεις στην Ευρώπη και ίσως ευρύτερα

Στην πραγματικότητα παίχτηκαν επαναλαμβανόμενα παιχνίδια πιέσεων και αντιπιέσεων μεταξύ των κυβερνήσεων και των μεγάλων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ευρώπη. Οι κυβερνήσεις έλεγαν: «Όχι άλλα εγχειρήματα διάσωσης». Και οι τράπεζες απαντούσαν:  “Αν δεν μας βοηθήσετε το πιθανότερο είναι ότι θα έχουμε μια δεύτερη Μεγάλη Ύφεση». Οι κυβερνήσεις το σκέφτονταν λίγο και χωρίς καμία εξαίρεση υπέκυπταν.

Έτσι προστατεύτηκαν οι πιστωτές και οι ζημιές των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων μεταβιβάστηκαν στους κρατικούς προϋπολογισμούς (όπως έγινε στην Ιρλανδία) ή στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (όπως έγινε στην Ελλάδα). Στις ΗΠΑ πάλι οι ζημιές  καλύφθηκαν με πολύ μεγάλες δόσεις 'εποπτικής ανοχής'.

Και αυτό δούλεψε – με την έννοια ότι τώρα είμαστε σε στάδιο ανάκαμψης, αν και είναι απογοητευτικά τα νούμερα για την αύξηση των θέσεων εργασίας και στις ΗΠΑ και σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες. Ποιο ήταν συνεπώς το πρόβλημα με την πολιτική της περιόδου 2007-2009 και γιατί δεν μπορούμε να ξανακάνουμε κάτι ανάλογο στο μέλλον αν αντιμετωπίσουμε εκ νέου μια τέτοια κρίση;

Το πρόβλημα είναι τα κίνητρα – ό,τι συνεπάγεται η 'διάσωση' για τις συμπεριφορές και τις στάσεις του χρηματοπιστωτικού τομέα. Η προστασία που παραχωρήθηκε στις τράπεζες και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα από το καλοκαίρι του 2007, και πιο πολύ από την κατάρρευση των Lehman και της AIG το Σεπτέμβριο του 2008, στέλνει ένα απλό μήνυμα: αν είσαι αρκετά μεγάλος για τα δεδομένα του συστήματος, είναι πολύ πιο πιθανό να λάβεις  γενναιόδωρη κρατική στήριξη σε περίπτωση που το σύστημα καταστεί ευάλωτο.

Τι μεγέθη αφορά το πρόβλημα του συστημικού κινδύνου παραμένει ένα ανοικτό και ενδιαφέρον ερώτημα. Τα μεγάλα hedge funds πιθανόν να αναζητούν τρόπους να γίνουν μεγαλύτερα ώστε να αποκτήσουν 'συστημική σημασία'. Ιδεωδώς – από τη δική τους σκοπιά – μπορούν να αυξήσουν το μέγεθός τους χωρίς να διακινδυνεύσουν να γίνουν στόχος ενδελεχούς ελέγχου από την πλευρά των εποπτικών αρχών. Αν όλα πάνε καλά, αυτά τα hegde funds, και βεβαίως οι τράπεζες που είναι ήδη 'πολύ μεγάλες για να καταρρεύσουν', αποκτούν ένα σημαντικό πλεονέκτημα.

Και φυσικά, αν κάτι πάει στραβά, όποιος έχει συστημικό μέγεθος – και όποιος έχει δανείσει σε ίδρυμα συστημικού μεγέθους – μπορεί να προσδοκά κρατική στήριξη. Οι προσδοκίες αυτές χαμηλώνουν το κόστος της πίστωσης για τις μέγα - τράπεζες σήμερα (σε σχέση με τους ανταγωνιστές τους που είναι αρκετά μικρότεροι και ως εκ τούτου μπορούν να αφεθούν στην πτώχευση). Κατά συνέπεια, παρέχεται σε όλα τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα ένα πανίσχυρο κίνητρο για διαρκή μεγέθυνση (και για μεγαλύτερο δανεισμό), με την ελπίδα να αποκτήσουν συστημικό μέγεθος και άρα να γίνουν 'ασφαλέστερα' (από την οπτική των πιστωτών, όχι του κοινωνικού συνόλου).

Οι κορυφαίοι Αμερικανοί πολιτικοί αναγνωρίζουν ότι η συγκεκριμένη τάξη κινήτρων αποτελεί σοβαρό πρόβλημα – αντίθετα, και είναι ενδιαφέρον, πολλοί από τους Ευρωπαίους ομολόγους τους δεν είναι διατεθειμένοι να συζητήσουν αυτά τα ζητήματα ανοικτά. Αλλά σύμφωνα με τη ρητορική του Λευκού Οίκου, με τη νομοθεσία περί μεταρρύθμισης του χρηματοπιστωτικού συστήματος που συζητείται τώρα στο Κογκρέσο και που θα υπογραφεί από τον πρόεδρο Ομπάμα μέσα σε ένα μήνα “τελειώνουμε με το ζήτημα του συστημικού μεγέθους των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων”.

Δυστυχώς όμως δεν είναι καθόλου έτσι τα πράγματα. Υπάρχει η συντονισμένη προσπάθεια των γερουσιαστών Τεντ Κάουφμαν και Σέροντ Μπράουν για την επιβολή ανώτατου κατωφλίου στο μέγεθος των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, που μάλιστα κατά βάση συμφωνεί με το πνεύμα του αρχικού “κανόνα Βόλκερ”, που είχε προτείνει τον Ιανουάριο του 2010 ο ίδιος ο πρόεδρος Ομπάμα.

Σε μια σχεδόν απίστευτη στροφή 180 μοιρών, και για λόγους που παραμένουν κάπως μυστηριώδεις, η κυβέρνηση Ομπάμα έκανε πίσω. “Η πρόταση Μπράουν – Κάουφμαν, αν περάσει, μπορεί να υποχρεώσει τις 6 μεγαλύτερες τράπεζες της Αμερικής να σπάσουν σε κομμάτια. Αν το θέλαμε μάλλον θα συνέβαινε, αλλά δεν το θέλουμε οπότε δεν θα γίνει», δήλωσε ανώτατος αξιωματούχος του αμερικανικού υπουργείου Οικονομικών.

Έχει μια σημασία αν η παγκόσμια οικονομία θα αναπτυχθεί φέτος με 4% ή 5%, αλλά αυτό δεν θα επηρεάσει τόσο τις μεσοπρόθεσμες προοπτικές μας. Ο αμερικανικός χρηματοπιστωτικός τομέας έτυχε μιας άνευ όρων διάσωσης και τώρα δεν αντιμετωπίζει κάποια ρυθμιστική αλλαγή με νόημα. Προετοιμαζόμαστε χωρίς αμφιβολία για μια νέα περίοδο μεγάλης ανάπτυξης, που θα βασιστεί στην υπερβολική και αστόχαστη ανάληψη κινδύνων από την καρδιά του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος.